اولین خبری که خدا به انسان در این دنیا داد چه بود؟ این خبر و آگاهی باید مهم ترین و اصلی ترین خبر باشد. اولین خبری که خدا به آدم بعد از خلقت انسان داد، دشمن شناسی است. خدا به حضرت آدم علیه السلام و همسرش فرمود که شیطان دشمن شما است از او برحذر باشید. انتخاب خدا، انتخاب دقیقی است. از میان هزار آگاهی به انسان، یک خبر مهم را انتخاب کرد؛ آن خبر مهم دشمن شناسی است.
سربازی را در جنگ تصور کنید که بدون اطلاع از اوضاع جبهه خودی و دشمن در داخل سنگر قرار دارد. اگر چنین فردی بخواهد تیراندازی کند ممکن است به تصور دشمن، به دوستان خود تیراندازی کند. لذا شناخت دشمن اصل شرکت در هر جهادی خصوصا جهاد تبیین است.
همانطور که در بحث تشخیص دشمن اصلی گفته می‌شود، تشخیص دقیق دشمن و جهت دشمنی، لازمه مقابله با آن است.
در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند:
«إِنَّ بَنِی أُمَیَّهَ أَطْلَقُوا لِلنَّاسِ تَعْلِیمَ الْإِیمَانِ وَ لَمْ یُطْلِقُوا تَعْلِیمَ الشِّرْکِ لِکَیْ إِذَا حَمَلُوهُمْ عَلَیْهِ لَمْ یَعْرِفُوهُ»؛2
همانا بنى امیه براى مردم تعلیم ایمان را آزاد گذاشت و تعلیم شرک را آزاد نگذاشت. بخاطر اینکه اگر مردم را بر شرک وادار کرد آن را نشناسند.
این که نتوانیم دشمن را درست تشخیص دهیم، خود، هدف دشمن است. باید دشمن و فریب ها و قدم‌های او را بشناسیم تا در جهاد تبیین اقدامات موثر را انجام دهیم.
بنابر برخی از روایات، یک سوم آیات قرآن، موضوعش دشمن شناسی است که اهمیت موضوع را نشان می دهد. یکی از آیاتی که خداوند متعال، آموزش دشمن شناسی می‌دهد، این آیه کریمه است که خداوند متعال به پیغمبرش می‌فرماید:
( وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَيْناكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسيماهُمْ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ في لَحْنِ الْقَوْلِ ) ؛3
اگر ما بخواهیم آنها را به تو نشان می‌دهیم تا آنان را با قیافه‌هایشان بشناسی، هر چند می‌توانی آنها را از طرز سخنانشان بشناسی؛ و خداوند اعمال شما را می‌داند!
خطاب این آیه در واقع به ماست. خدا می‌فرماید بندۀ من! من بخواهم دشمن را نشان بدهم، می‌توانم ولی تو باید بشناسی؛ دشمن شناسی کار تو است. معمولا دشمن در لباس دوست وارد می شود ولذا تشخیص او سخت است. دشمن شناسی را باید جدی گرفت، خصوصا دشمنان داخلی را.
روایتی از امام‌صادق علیه السلام یا امام‌کاظم علیه السلام نقل می‌شود که اصول زندگی را مشخص می‌کند:
«وَجَدْتُ عِلْمَ النَّاسِ فِی أَرْبَعٍ أَوَّلُهَا أَنْ تَعْرِفَ رَبَّكَ وَ الثَّانِیَةُ أَنْ تَعْرِفَ مَا صَنَعَ بِكَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ تَعْرِفَ مَا أَرَادَ مِنْكَ وَ الرَّابِعَةُ أَنْ تَعْرِفَ مَا یُخْرِجُكَ مِنْ دِینِكَ»4
همۀ علوم را در چهار چیز پیدا کردم: ۱. خدای خود را بشناسی؛ ۲. بدانی چطور خلق شده‌ای؛ ۳. بدانی ارادۀ خدا از خلقت تو چه بوده است؛ ۴. بدانی چه‌چیزی تو را از دین خارج می‌کند.
پس کل علوم در چهار محور خلاصه می‌شود: خداشناسی، خودشناسی، وظیفه‌شناسی و دشمن‌شناسی.
اولین ضربه‌ای که به آدم علیه السلام وارد شد، ناشی از دشمن‌نشناسی بود که باعث شد از بهشت اخراج شود. این نکته‌ای اساسی است که انسان دشمن خود را بشناسد؛ جهادگران تبیین باید هم دشمن را درست بشناسند و هم آن را برای مردم تبیین کنند. برخی از بزرگان به نکتۀ ظریفی اشاره می‌کنند که شاید انسان در ابتدای خلقت به بهشت رفت تا خداوند برای او این تذکر مهم را یاد آوری کند که ای آدم! تو و نسلت باید مراقب باشید، چون دشمن دارید؛ چنان‌که در قرآن می‌فرماید:
( فَأَزَلَّهُمَا الشَّیطَانُ عَنْهَا ) 5
(پس شیطان آنها را فریب داد.)
و در آیه‌ای دیگر آمده است:
( قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَاُغْوِیَنَّهُمْ اَجْمَعِینَ ) 6
(به عزت تو سوگند که همۀ انسان‌ها را گمراه خواهم ساخت.)
این کلاس دشمن‌شناسی بود که خداوند برای انسان برگزار کرد . اگر آن کلاس برگزار نمی‌شد، هیچ‌گاه انسان به ماهیت ابلیس و شیاطین پی نمی‌برد. این داستان مصداقی شد برای آدم و فرزندان آدم که بدانند ابلیسی وجود دارد که انسان‌ها را فریب می‌دهد.
اما در تمام جهادها خصوصا جهاد تبیین باید دشمن را درست و دقیق شناخت. در بسیاری از مواقع دشمنی دشمن، از چهره‌‌اش مشخص نمی‌شود؛ به‌ویژه اگر منافق باشد که اصلاً نمی‌توان او را شناخت. پس باید راه‌های شناخت دشمن را دانست:
منبع
1. این فصل، از سخنرانی حجت الاسلام راجی با موضوع «اصول جامعه قرآنی» استخراج شده است
2. الكافی، ثقة الاسلام كلینی، ج 2، ص 415؛ بحارالأنوار،مجلسی،ج12،ص375.
3. محمد، 30.
4. ابوالفتح کراجکى، _کنز الفوائد_، ج۱، ص۲۱۹.
5. بقره، ۳۶.
6. ص، ۸۲.
