پاسخ:
یکم؛ این شبهه بر مبنای علم‌پرستی و تقلیل همه پدیده‌ها و فرایندهای هستی به امور محسوس و قابل‌تجربه حسی بنا شده‌است. علم تجربی با وجود خدمات بزرگی که از ابتدای خلقت انسان تا کنون به بشریت نموده و گره‌های فراوانی که از مجهولات و مشکلات انسان‌ها گشوده، تنها به جهان محسوس و ملموس اختصاص دارد و توانایی رازگشایی از همه لایه‌ها و مراتب هستی و انسانی را ندارد؛ علم تجربی تنها می‌تواند بخشی از پدیده‌های محسوس را بررسی و از ماهیت مادی و روابط میان پدیده‌ها شناخت حاصل کند. این انتظار که علم همه مجهولات بشر را معلوم کرده و همه مشکلات بشر را برطرف کند، انتظاری است که با واقعیت علم سازگار نیست و هیچ عالم و فیلسوفِ علمی هم ادعای آن را ندارد و تاکنون نیز تحقق نیافته‌است. دین در کنار علم و مکمل آن بوده و در صدد تکمیل کاستی‌‌های ذاتی آن است. این دو هدیه الهی در کنار هم می‌توانند زندگی بشر را بیش‌تر به‌جز سعاد‌ت‌مندی سوق دهند.
دوم؛ عقل، تجربه و دین[19]19) هرسه بر این مسأله تأکید دارند که انسان‌ها در اموری که به آن دانا نیستند و دانایی در آن نیازمند تخصص و دانش منظم و عمیق است، می‌بایست به متخصصان و عالمان شناخته‌شده و امین رجوع کنند. این حکم عقلانی و دینی، مطلق است و همه امور دنیایی و معنوی انسان را در همه شاخه‌ها و ابعاد شامل می‌شود؛ عقل سلیم و ذوق عقلانی بشر چنان با این مسأله آشنا است که اگر کسی بدون مشورت با افراد دارای صلاحیت، به کاری که در آن تخصص و دانش کافی ندارد، دست‌زند و گرفتار آسیب گردد، بی‌درنگ از سوی عاقلان سرزنش می‌شود. براین‌اساس هم‌چنان‌که همه مردم و از جمله پزشکان باید در مسائل مربوط به معنویت و دین به عالمان و مختصصان دین‌شناس و معنویت‌شناس مراجعه کنند و از تخصص آنان در امور دینی و معنوی بهره‌گیرند، عالمان و متخصصان دینی هم موظف‌اند در امور تخصصی پزشکی به پزشکان کارآزموده و امین مراجعه کنند. بی‌اعتنایی به نظر پزشکان باتجربه و مورد اعتماد از نظر دین و عقل محکوم است؛ هم‌چنان‌که بی‌اعتنایی به امور معنوی و نظر متخصصان دینی از سوی دیگران مردود و غیرمنطقی است.
سوم؛ همان دینی که انسان‌ها را به دعا، توبه، توسل به ارواح پاک و متعالی اولیای الهی، اخلاق حسنه، پرهیز از بداخلاقی‌ها و دوری از ارتکاب محارم الهی تشویق و توصیه می‌کند و گناه و بداخلاقی را عامل بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها می‌داند، رجوع به متخصصان در امور مهم را هم واجب دانسته و بی‌اعتنایی به آن را گناه و موجب عقوبت می‌شمارد. در این راستا بسیاری از معصومان (علیهم السلام) سخنانی فرموده‌اند که اهمیت مسأله از نگاه دین را آشکار می‌کند. امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «کسی که (مشورت را وانهد و) به رأی خود استبداد ورزد، هلاک می‌شود»[20]20)
چهارم؛ لزوم رجوع به متخصصان در امور دین و دنیا از احکام خود دین است و کسی که به آن بی‌اعتنایی کند، درواقع به امر دین بی‌اعتنایی کرده‌است؛ بنابراین اگر پزشکان امین و کارآزموده تشخیص دهند که برخی از مراسم‌های جمعی اعم از مذهبی و غیرمذهبی باید موقتا تعطیل‌گردد تا از شیوع ویروس و بیماری کاسته‌شود، عمل به توصیه این متخصصان از سوی خود دین و پیشوایان دین واجب شمرده شده‌است.
نقل شده است که حضرت موسی علیه السلام مریض شد. بنی‌اسرائیل به عیادتش آمدند، بیماری او را تشخیص داده و گفتند: اگر به وسیله فلان گیاه خود را معالجه کنی، بهبودی خواهی یافت. موسی (ع) گفت: دارو استعمال نخواهم کرد تا خداوند بدون دوا مرا شفا عنایت کند. مدتی مریضی او ادامه یافت تا اینکه به او وحی شد که به عزت و جلالم سوگند شفایت نمی‌دهم، مگر اینکه خود را به وسیله همان دارویی که بنی‌اسرائیل گفتند مداوا کنی. بعد از این موسی (ع) آنان را خواست و گفت: همان دارو را بیاورید تا استفاده کنم. طولی نکشید که حضرت بهبودی یافت؛ اما از اینکه ابتدا به خداوند چنین گفته بود در دل بیمناک بود. خطاب رسید: موسی خیال داری با توکل خود حکمت و اسرار خلقت من را از بین ببری، بجز من چه کسی در ریشه گیاهان این فواید باارزش را قرار داده است؟[21]21)
پنجم؛ این سخن که روحانیان و افراد مذهبی با علم و دانش انسانی مخالف‌اند، اتهامی بسیار زشت و دور از واقعیت است. نه‌تنها در هیچ آیه و روایت معتبری، دانش‌های انسانی کم‌اهمیت تلقی‌نشده، بلکه آیات و روایات فراوانی بر اهمیت و لزوم یادگیری دانش‌های مورد نیاز انسان‌ها، حتی با دانش‌آموختن از کافران و مشرکان تأکیددارد. در طول تاریخ پس از اسلام بسیاری از عالمان به‌نام علوم طبیعی، خود از عالمان دین بوده‌اند؛ تا بدان جا که برخی از دانشمندان غربی معتقدند که اگر اسلام نبود علمی نیود به عنوان نمونه توماس کارلايل؛ نويسنده مشهور انگليسي می نویسد: بايد دانست که اروپايي ها در زمينه ي علوم و صنايع چيزي نداشتند که به مسلمين بياموزند، مخصوصاً در علم طب، معلومات مسلمين با آنها قابل مقايسه نبود، چنان که يکي از مورخين عرب در آن ايام افسانه هاي تمسخر آميزي از جهل اروپائيان در مسايل طبي نقل کرده و امروز در دست است.[22]22)
ششم؛ این ادعا که تنها علم تجربی می‌تواند مشکلات بشر را برطرف کند، ادعایی بی‌دلیل و دقیقا مخالف با واقعیت زندگی است. نه عالمان علوم تجربی چنین ادعایی دارند و نه علم بشر در عمل توانسته‌است همه مشکلات بشر را برطرف کند. علم تجربی هر چند خدمات زیادی به انسان‌ها کرده و در مجموع زندگی را قدری آسان‌تر نموده‌است؛ اما نه‌تنها همه مشکلات را برطرف نکرده، بلکه مشکلات دیگری برای بشر ایجاد کرده‌است. هنوز هم بسیاری از بیمارهای صعب‌العلاج و لاعلاج مثل برخی از سرطان‌ها، برای علم پزشکی ناشناخته‌مانده و درمان پزشکی ندارد. برخی از روش‌های درمانی و داروهایی که بشر به‌واسطه علم تجربی ساخته، دارای عوارض جانبی است و اگرچه عوارض بیماری خاصی را برطرف می‌کند ولی چه‌بسا مشکلات و ناراحتی‌های دیگری برای مصرف‌کننده ایجاد کند. در همین مسئله‌ی ویروس کرونا، دانشمندان زیست شناس و پزشکان باصراحت اعتراف می‌کنند که ماهیت این ویروس ناشناختهاست و درحال‌حاضر هیچ دارویی برای آن وجودندارد. پزشکان تصریح می‌کنند که بهترین درمان این بیماری، پیش‌گیری از ابتلا به آن است
