درس66: خمس برو به برنامه

1. معنای خمس

خمس در لغت به معنی یک پنجم است، و در اصطلاح یکی از واجبات مهم مالی در دین اسلام به شمار می‌رود، و عبارت است از مالی که هر فرد واجد شرایط به نسبت یک پنجم طبق ضوابط خاصی باید بپردازد.

توجه

مالیاتی که حکومت جمهوری اسلامی بر اساس قوانین و مقررات وضع می‌کند، هر چند پرداخت آن بر کسانی که قانون شامل آنان می‌شود واجب است، و مالیات پرداختی هر سال از مؤونه‌ی همان سال محسوب است، ولی از خمس (سهمین مبارکین) محسوب نمی‌شود، بلکه بر آنان دادن خمس درآمد سالانه‌شان در زائد بر مؤونه‌ی سال به طور مستقل واجب است.

2. وجوب خمس

وجوب خمس از ضروریات اسـلام اسـت و انکار آن اگر به انکار رسالت یا تکـذیب پیـامبر اکرم اسلام(ص) یا وارد کردن نقصی به شریعت منجر شود باعث کفر و ارتداد است.

توجه

صرف عدم توانایی یا دشواری پرداخت خمس، موجب فراغت ذمه و سقوط تکلیف نمی‌شود، بنابراین افرادی که خمس بر آنها واجب است ولی تاکنون آن را نپرداخته‌اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها دشوار است واجب است هر زمانی که توانایی پرداخت بدهی بابت خمس داشتند آن را بپردازند. این افراد می‌توانند با دست‌گردانِ مبالغ بدهی خود با ولی امر خمس یا وکیل او، آن را به تدریج بر حسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان ادا نمایند.

تأخیر پرداخت خمس از سال خمسی به سال دیگر جایز نیست، هر چند هر وقت آن را بپردازد ادای بدهی حاصل می‌شود و در صورت تنزل ارزش پول بنابر احتیاط واجب با حاکم شرع مصالحه کند.

هرگاه به مال شخص غیر بالغ خمس تعلق بگیرد (مثل این که معدن یا حلال مخلوط به حرام باشد) بر ولی شرعی او پرداخت آن واجب است، مگر خمس سود حاصل از تجارت با اموال او یا منافع کسبش که پرداخت آن بر ولی واجب نیست، بلکه بنابر احتیاط (واجب) در صورتی که سود به دست آمده باقی بماند ادای خمس آن بر خود طفل بعد از رسیدن به سن تکلیف واجب است.

خمس فقط بر شخصیتهای حقیقی (شخص یا اشخاص) واجب است، و بر شخصیتهای حقوقی از قبیل دولتها و حکومتها، مؤسسه‌ها و بانکها و مانندآن واجب نیست، بنابراین اگر مؤسسه‌یی منفعتی ببرد لازم نیست بعد از کسری مخارج سالانه، خمس منافع را بپردازد. بله، اگر اموال آن شخصیت حقوقی ملک اشخاص حقیقی بوده باید خمس آن منفعت را بپردازد.

3. منابع هفتگانه خمس

خمس در هفت چیز واجب است:

<![if !supportLists]>1. <![endif]>درآمد (منافع کسب و کار).

<![if !supportLists]>2. <![endif]>معدن.

<![if !supportLists]>3. <![endif]>گنج.

<![if !supportLists]>4. <![endif]>مال حلال مخلوط به حرام.

<![if !supportLists]>5. <![endif]>جواهراتی که با غواصی از دریا به دست می‌آید.

<![if !supportLists]>6. <![endif]>غنایم جنگی.

<![if !supportLists]>7. <![endif]>زمینی که کافر ذمی از مسلمانان می‌خرد.

بخشی از آثار سوء عدم پرداخت خمس

پرداخت نکردن خمس بدون عذر حرام است.

اگر میت وصیت کند که مقداری از دارایی او به عنوان خمس پرداخت شود یا ورثه یقین پیدا کنند که وی مقداری خمس بدهکار است تا وصیت میت و یا خمسی را که بر عهده دارد از ماترک او ادا نکنند نمی‌توانند در ترکه‌ی او تصرف نمایند، و تصرفات آنان قبل از عمل به وصیت وی یا پرداخت دین او نسبت به مقدار وصیت یا دین در حکم غصب است و نسبت به تصرفات قبلی نیز ضامن هستند.

تمرین

آیا پرداخت مالیاتی که حکومت جمهوری اسلامی بر اساس قوانین و مقررات وضع می‌کند کفایت از خمس می‌کند؟

افرادی هستند که خمس بر آنها واجب است، ولی تا کنون آن را نپرداخته‌اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها دشوار است، حکم آنان در این باره چیست؟

منابع خمس را ذکر نمایید.

اگر فردی چند سال درآمد سالانه‌ی خود را محاسبه نکند تا این که اموالش نقد و سرمایه‌اش زیاد شود و بعد از آن، خمس غیر از سرمایه قبلی‌اش را بپردازد، آیا این کار اشکال دارد؟