در حدیثی از حضرت علی علیه السلام وارد شده است:
«وَ اللَّهِ مَا نَزَعَ اللَّهُ مِنْ قَوْمٍ نَعْمَاءَ، إِلَّا بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوهَا»1
(سوگند به خدا، هیچ نعمتی از مردمی گرفته نمی‌شود، مگر به علت گناه آنها).
گناهان از جهت نحوۀ اثری که بر جای می‌گذارند، باهم تفاوت دارند. شاید به همین دلیل است که پیشوای پارسایان، امیرالمؤمنان علی علیه السلام در دعای کمیل به این مسئله نظر داشته و می‌فرمایند:
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِک الْعِصَمَ. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیرُ النِّعَمَ. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاَءَ. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی کلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ کلَّ خَطِیئَةٍ أَخْطَأْتُهَا. 2
خدایا، بیامرز برای من آن گناهانی را که پرده حرمت را می‌درد. خدایا، بیامرز برای من آن گناهانی را که کیفرها را فرو می‌بارند. خدایا، بیامرز برایم گناهانی را که نعمت‌ها را دگرگون می‌سازند. خدایا، بیامرز برایم آن گناهانی را که دعا را بازمی‌دارند. خدایا، بیامرز برایم گناهانی که بلا را نازل می‌کند. خدایا، بیامرز برایم همه گناهانی را که مرتکب شدم و تمام خطاهایی را که به آنها آلوده گشتم».
ارتباط بلاها و مصیبت‌ها با گناه و معصیت، به‌گونه ای است که قرآن کریم هر پیشامدی را که برای انسان رخ دهد، بر اثر گناه دانسته و می‌فرماید:
( وَ ما أَصابَکمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کسَبَتْ أَیدیکمْ وَ یعْفُوا عَنْ کثیرٍ ) 3
(هر چه بلا و مصیبت که به شما برسد، به‌دلیل اعمالی است که انجام داده‌اید و بسیاری از آنها را نیز خداوند عفو می‌کند).
از مجموع آموزه‌های دینی اعم از آیات و روایات استفاده می‌شود که گناه، نقش مهم و مؤثری در نزول بلا دارد؛ به عنوان نمونه، امام صادق علیه السلام فرمود:
«حَیاةُ دَوَابِّ الْبَحْرِ بِالْمَطَرِ، فَإِذَا کفَّتِ الْمَطَرُ، ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ذَلِک إِذَا کثُرَتِ الذُّنُوبُ وَ الْمَعَاصِی»4
(زندگی موجودات دریا بر اثر باران است، هنگامی که باران نبارد، هم خشکی‌ها و هم دریاها به فساد و نابودی کشیده می‌شوند و این هنگامی است که گناهان فراوان شود).
روایات فوق نمونه‌هایی از روایاتی بود که به صورت کلی به بیان عواقب گناه می‌پردازد، اما در تعدادی از روایات، به آثار و پیامدهای برخی از گناهان به‌صورت خاص اشاره شده است که در این فرصت به یک نمونه از آنها اشاره می‌شود.
امام سجاد علیه السلام در حدیثی که از ابوخالد کابلی روایت شده است، گناهان را به چند دسته تقسیم می‌کنند:
1. گناهانى که موجب تغییر نعمت الهى مى‌شوند و عبارتند از: ظلم بر مردم، کار خیرى را که به آن عادت کرده یا عمل معروفى را ترک کند، کفران نعمت و ترک شکر.
2. گناهانى که پشیمانى بر جاى مىگذارند و عبارتند از: کشتن کسى که قتلش حرام است، ترک صله رحم ـ در صورتى که قادر به آن باشد، نماز را نخواند تا وقتش بگذرد، ترک وصیت و ردّ مظالم، ندادن زکات تا زمانى که مرگ فرا برسد و زبان بسته گردد.
3. گناهانى که نعمت را از بین مىبرند و عبارتند از: معصیت کردن انسان خداشناس، گردنکشى بر مردم و مسخره کردن و ریشخند نمودن آنان.
4. گناهانى که بهره و نصیب انسان (از فیوضات الهى) را دفع مىنمایند و عبارتند از: اظهار فقر و احتیاج نمودن، خوابیدن در وقت نماز عشاء و نماز صبح، خوابیدن و آن دو را به جاى نیاوردن، نعمت‌هاى الهى را کوچک شمردن. از خداوند عزیز و جلیل شکایت کردن.
5. گناهانى که پرده عصمت را مىدرند و عبارتند از: شراب‌خوارى، قماربازى، انجام دادن کارى که مردم را (از روی گناه) بخنداند، سخن بیهوده، شوخى کردن، ذکر عیب‌هاى مردم، معاشرت با کسانى که عقاید و اعمالشان مشکوک است.
6. گناهانى که موجب نزول بلا می‌شوند و عبارتند از: یارى نکردن کسى که دادرس مىطلبد، کمک نکردن مظلوم، امر به معروف و نهى از منکر را ضایع نمودن.
7. گناهانى که موجب پیروزی دشمنان مى‌شوند و عبارتند از: آشکارا ظلم نمودن، علنى مرتکب گناه شدن، حرام را حلال شمردن، در برابر نیکان سرکشى نمودن، از اشرار و بدان اطاعت کردن.
8. گناهانى که موجب تعجیل مرگ مىگردند و عبارتند از: قطع رحم نمودن، قسم ناحق خوردن، سخن دروغ گفتن، زنا کردن، راه‌هاى مسلمانان را بستن، به‌ناحق ادعاى رهبرى داشتن.
9. گناهانى که موجب قطع امید مىگردند و عبارتند از: مأیوس شدن از لطف خداوند، ناامید گشتن از رحمت خدا، به غیر خداوند متعال تکیه کردن، وعدههاى الهى را دروغ پنداشتن.
۱۰. گناهانى که آسمان را تیره مىسازند (و موجب سلب قدرت تشخیص حق از باطل مىگردند) و عبارتند از: جادوگرى، پیشگویى و مانند آن.
۱۱. گناهانى که موجب پرده‌درى مىگردند و عبارتند از: قرض کردن با این نیت که آن را نپردازد، در مخارج زندگى زیاده‌روى نمودن، در پرداخت مخارج زندگى خانواده و فرزندان و نزدیکان بخل ورزیدن، بداخلاقى، کم‌طاقتى، بىقرارى، تنبلى، دین‌داران را خوار دانستن.
۱۲. گناهانى که موجب عدم‌استجابت دعا مى‌شوند و عبارتند از: در باطن نیت بد داشتن، پلید بودن، دورویی و نفاق با برادران دینی، تصدیق نکردن برادران دینى با ترک اجابت، نمازهاى واجب را به تأخیر انداختن تا وقتشان بگذرد.5
منبع
1. دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج1، ص 150.
2. طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج2، ص 844.
3. سوره شوری، آیه۳۰.
4. بحار الأنوار، ج ۷۰، ص ۳۴۹.
5. وسائل الشيعه، ج16، ص 281.
