اگر کسی بخواهد در زندگی خود تقوا داشته باشد و به خیل متقین بپیوندد، از کجا باید شروع کند؟ امیرالمؤمین علیه السلام یکی از بهترین و به‌نوعی کامل‌ترین منظومه از ویژگی‌های افراد متقی را در کتاب نهج‌البلاغه معرفی کردهاند. خطبه 193 نهج‌البلاغه که به خطبه متقین و یا همام معروف است، ویژگی‌های متقین را شرح می‌دهد.
«یکی از دوستان و شیعیان امیرمؤمنان علیه السلام به نام هَمَّام، از ایشان خواست پرهیزگاران را توصیف کند. [](http://fa.wikishia.net/view/%D8%AE%D8%B7%D8%A8%D9%87_%D9%85%D8%AA%D9%82%DB%8C%D9%86#cite_note-2)او از امیرالمؤمنین علیه السلام در خواست کرد که پرهیزگاران را آن‌گونه توصیف کند که او بتواند تصور دقیق و صحیحی از آنها داشته باشد. امام علیه السلام که در مرحله اول نمی‌خواست چنین توصیفی داشته باشد، به همام فرمود: «ای همّام، از خدا بترس و نیکوکار باش؛ همان‌طور که در قرآن کریم آمده است: همانا خدا با کسانی است که پرهیزگار و نیکوکارند»؛1 اما همام از این پاسخ قانع نشد و به امام علیه السلام اصرار کرد که پرهیزگاران را برایش توصیف کند. امام علیه السلام که اصرار همام را دید، این خطبه را ایراد فرمود. برخی عنوان کردهاند که حضرت در این خطبه حدود ۱۰۵ صفت از پرهیزگاران را بیان کردهاند.2 همام از شنیدن این اوصاف تاب نیاورد و هنوز سخن امام علیه السلام به انتها نرسیده بود که ناله‌ای زد و بی‌هوش شد و در همان بی‌هوشی از دنیا رفت».
بخشی از خطبه متقین (خطبه 193 نهج‌البلاغه) به این شرح می‌باشد:
«فَالْمُتَّقُونَ فِیهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ. مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ وَ مَشْیهُمُ التَّوَاضُعُ. غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ وَ وَقَفُوا أَسْمَاعَهُمْ عَلَى الْعِلْمِ النَّافِعِ لَهُمْ. نُزِّلَتْ أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی الْبَلَاءِ، کالَّتِی نُزِّلَتْ فِی الرَّخَاءِ ... .3
پرهیزکاران در این دنیا صاحب فضایل هستند. گفتارشان راست، لباسشان میانه‌روى و راه رفتنشان، تواضع و فروتنى است. چشمان خویش را از آنچه خداوند بر آنان حرام کرده، فرو نهاده‌اند و گوش‌هاى خود را وقف شنیدن علم و دانشى کردهاند که براى آنان سودمند است. حال آنان در بلا همچون حالشان در آسایش و رفاه است ... ».
اوصافی که مولا علی علیه السلام برای پارسایان بیان فرموده‌اند، نقطه اوج کمال برای اشخاص است، اما گام نخست برای خودسازی و تهذیب نفس چیست؟ حضرت آیت‌الله بهجت رحمه الله علیه در جواب این سؤال که «تصمیم به سیر و سلوک دارم، چه کنم»؟ می‌گوید: «ترک معصیت برای تمام عمر کافی و وافی است، اگرچه هزارسال باشد».4 در این مرحله باید واجبات الهی را به‌اندازه‌ای که علم داریم، انجام داده و محرمات الهی را نیز به‌اندازه علم‌مان ترک کنیم. این مسئله باعث می‌شود خداوند علموم جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«الْعَمَل السَّیئَ أَسْرَعُ فِی صَاحِبِهِ مِنَ السِّکینِ فِی اللَّحْمِ» (سرعت اثرگذاشتنِ گناه در انسان از سرعت اثرگذاریِ کارد در گوشت بیشتر است).5
اینکه فردی گناهی مرتکب شود، تنها اثرات اخروی برای او در پی ندارد، بلکه بخشی از عذاب او عقب ماندن از مسیر رشد بندگی است. برای شیطان، واپس ماندن انسان از مسیر رشد و کمال کم از گمراهی او ندارد. شیطان طمع نابودی انسان را دارد. کسانی که امروز از فاسدترین افراد روزگار هستند، روزی از یک گناه کوچک شروع کردند. آنان تخم‌مرغ‌دزدانی بودند که شیطان با خدعه و فریب، آنها را امروز به شتردزدان عصر تبدیل نموده است.
منبع
1. سوره نحل، ۱۲۸.
2. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱۶، ص۳۶۰.
3. نهج البلاغه، خطبه 193
4. به‌سوی محبوب (دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌های حضرت آیت الله بهجت رحمه الله علیه )، ص 58.
5. اصول الکافی، ج2، ص 272.
