جهاد تبیین همانند سایر اقسام جهاد احتیاج به لوازمی دارد که به آن خواهیم پرداخت، اما مهمترین آن لوازم جهاد اکبر و مقابله با نفس است. جهادی که با نیت رضای خدا انجام می‌شود، اگر با رعایت دستورات خداوند متعال همراه نباشد اعتباری ندارد. رعایت تقوا و ناظر دانستن خدا اصل ضروری و اولیه هر اقدامی دینی از جمله جهاد است.
انسان نمی‌تواند پا روی ارزش‌های دینی و الهی بگذارد و مدعی جهاد فی سبیل الله نیز باشد. در جهاد نظامی نیز اگر انسان پا روی قوانین الهی بگذارد و تقوا را رعایت نکند ارزشی ندارد.
تقوا یعنی برای رسیدن به اهداف خود از نردبان حرام بالا نرویم. در جهاد تبیین نیز تقوا یعنی مراقب باشیم در دام دروغ، تهمت، غیبت و سایر محرمات نیفتیم.
تقوا طرح دین برای آبادی جامعه و آزادی بشر است. خداوند متعال در قرآن کریم نیز نتیجه و سود را در نهایت به نفع متقین می‌داند:
( تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذينَ لا يُريدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ ) 2
(آرى،) اين سراى آخرت را (تنها) براى كسانى قرار مىدهيم كه اراده برترىجويى در زمين و فساد را ندارند؛ و عاقبت و نیتجه به نفع متقین است.
تقوا یعنی مراقبت، و این مراقبت بدون جهاد ممکن نیست. اگر جهاد نظامی، جهاد اصغر است، اگر جهاد سیاسی جهاد کبیر است، جهاد با نفس، جهاد اکبر است.
گروهی از جنگ بر می‌گشتند، پیامبر صلی الله علیه و اله به آنان فرمودند:
«مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِی عَلَیهِمُ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ فَقِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ»3
مرحبا به گروهی که جهاد اصغر را انجام دادند و تکلیف جهاد اکبر همچنان بر دوش آن‌هاست.
آنان گفتند: «یا رسول‌الله، جهاد اکبر چیست؟»
فرمود: «جهاد با نفس»
این روایت، اولین روایت در باب جهاد با نفس در کتاب وسائل الشیعة است.
آیت‌الله بهجت دربارۀ مطالعه کتاب «جهاد با نفس» می‌فرمود:
«هر روز یک حدیث از کتاب جهاد النفس وسائل الشیعه را مطالعه کنید و سعی نمایید به آن عمل کنید. بعد از یک سال خواهید دید که حتماً عوض شده‌اید؛ مانند دارویی که انسان مصرف کند و بعد از مدتی احساس بهبودی می‌کند.»4
وسائل الشیعه کتابی فقهی است. شیخ حر عاملی روایات فقهی را در آن جمع کرده، اما ایشان به باب جهاد که می‌رسد، سلیقه‌ای عالی را به خرج می‌دهد و جهاد با نفس را هم می‌آورد. روایات این باب، ترجمه شده است و در کتابی با نام «جهاد با نفس» موجود است.
نکته مهم و جالب‌توجه این است که وقتی ایشان روایات جهاد نظامی را مطرح می‌فرماید، 307 روایت در 72 باب می‌آورند اما برای جهاد با نفس 918 روایت در 101 باب آمده است؛ که این نشان از اهمیت جهاد با نفس می‌باشد.
خداوند در قرآن می‌فرماید:
( وَ مَنْ جاهَدَ فَإِنَّما یجاهِدُ لِنَفْسِهِ ) 5
کسی که جهاد و تلاش کند، برای خود جهاد می‌کند.
منظور از این جهاد، جهاد اکبر و یا همان جهاد با نفس است.
مجاهدان حقیقی و یاران واقعی معصومین علیهم السلام اهل جهاد با نفس بودند. کربلا صحنه مبارزه با نفس و جهاد با نفس بود. عاشورا نقطه‌ای است که تمام جهادها در آن جمع شده است. جهاد اخلاقی یاران اباعبدالله علیهم السلام این است که قبلش آلوده نبودند و در جریان کربلا هم به دیگر گناهان آلوده نشدند.
آن‌ها توانستند با نفسشان مبارزه کنند و لیاقت پیدا کردند در کنار امامشان به شهادت برسند.
منبع
1. این فصل، از سخنرانی حجت الاسلام راجی با موضوع «اصول جامعه قرآنی» استخراج شده است
2. قصص،83.
3. وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، ج 15، ص 161.
4. جهاد با نفس، ترجمه علی افراسیابی، ص 1.
5. سوره عنکبوت، آیه 6.
